Αντικειμενικότητα και κβαντική φυσική

Follow @Aristeidis_K

 

Η διαδικασία της αίτησης απαιτεί την σύνταξη όρισμένων 'πακέτων εργασίας'. Τρία τετοια πακέτα συντάχθηκαν με
θέματα Αντικειμενοκότητα, Ρεαλισμός και Αλήθεια. Το πρώτο πακέτο συντάχθηκε αποκλειστικά από τον Β. Καρακώστα, τα άλλα δυο από εμένα με διορθώσεις και υποδείξεις απο τον κ. Καρακώστα.



Αντικειμενικότητα και Κβαντική Φυσική

"Η έννοια της αντικειμενικότητας είναι δυνατόν να εκληφθεί ως όρος-σχέσης μεταξύ τριών βασικών στοιχείων της γνωστικής διαδικασίας, χαρακτηριστικών σε κάθε επιστήμη. Δηλαδή, μεταξύ του γνωρίζοντος υποκειμένου που προσλαμβάνει, παράγει και κατέχει τη γνώση, της ίδιας της γνώσης και του αντικειμένου στο οποίο η γνώση αναφέρεται. Συγκεκριμένα, στο πεδίο της φυσικής επιστήμης, εσωτερικεύεται εξ αρχής στην ερευνητική διαδικασία μία στοιχειώδης μεθοδολογία αντικειμενοποίησης της φυσικής περιγραφής τουλάχιστον στον βαθμό που η προσλαμβάνουσα γνώση θεωρείται ανεξάρτητη από την ιδιοσύσταση του υποκειμένου, οπότε συνιστά τη δυνατή γνώση ενός αποπροσωποποιημένου υποκειμένου, γνώση, η οποία είναι διυποκειμενικά ελέγξιμη. Η έννοια της αντικειμενικότητας στη φυσική επιστήμη δεν εξαντλείται βεβαίως σε αυτή την απαίτηση. Ούτε η έννοια της αντικειμενικότητας φέρει στατικό, άχρονο περιεχόμενο. Κάθε ουσιαστική, ρηξικέλευθη πρόοδος στην επιστήμη συνεπάγεται την αναγνώριση της δυνατότητας προόδου στη φιλοσοφία της. Έτσι, η εννοιολογική τομή που εισάχθηκε στη φυσική μέσω της ανάπτυξης της κβαντικής θεωρίας επιφέρει επίσης μετασχηματισμούς στη φιλοσοφική θεώρηση για την επιστήμη και τη μεθοδολογία της. Η διάρρηξη των καθιερωμένων εννοιών που συντελέσθηκε κατά τη μετάβαση από την κλασική στην κβαντική μηχανική εμπεριέχει αναπόφευκτα μεταβολές τόσο στην αντίληψή μας για τη φύση της πραγματικότητας όσο και στους τρόπους με τους οποίους αναλογιζόμαστε και διερευνούμε αυτήν την πραγματικότητα. Ποιες τροποποιήσεις, συνεπώς, της ευρύτερης σύλληψης της αντικειμενικής επιστημονικής γνώσης απαιτεί η αποδοχή της κβαντικής μηχανικής;
Η διερεύνηση του συγκεκριμένου ερωτήματος επιχειρείται κατά τρόπο συγκριτικό, αντιδιαστέλλοντας, από πλευράς εννοιολογικών θεμελίων, τη σύγχρονη με την προγενέστερη κατάσταση πραγμάτων στην κλασική φυσική. Είναι δυνατόν να δειχθεί ότι στο πεδίο της κλασικής φυσικής, ο ρόλος του γνωρίζοντος υποκειμένου είναι παθητικός. Το γνωρίζον υποκείμενο, ο παρατηρητής, εκλαμβάνεται ως πλήρως αποσπασμένος από το προς παρατήρηση αντικείμενο, το οποίο χαρακτηρίζεται από εγγενείς ιδιότητες. Η αντικειμενική υπόσταση αυτών των ιδιοτήτων αντλείται ακριβώς από το γεγονός ότι θεωρούνται ως να αντιστοιχούν σε ιδιότητες εξατομικευμένων οντοτήτων, οι οποίες υφίστανται αυτοτελώς ανεξάρτητα από τις πειραματικές συνθήκες και περιστάσεις υπό τις οποίες εκδηλώνεται η ύπαρξή τους. Έτσι, στην κλασική φυσική, η αντικειμενικότητα της γνώσης θεμελιώνεται, όσον αφορά τη γνωσιολογική της συνιστώσα, στην παθητικότητα του γνωρίζοντος υποκειμένου, ενώ όσον αφορά την οντολογική της συνιστώσα, στην αυθυπαρξία, στην ανεξάρτητη ύπαρξη τού προς μελέτη αντικειμένου από τον λοιπό περιβάλλοντα κόσμο. Από φιλοσοφικής πλευράς, συνεπώς, η κλασική αντίληψη της αντικειμενικότητας υποβαστάζεται από τη μεταφυσική του ζεύγους υπόσταση-κατηγόρημα· βασίζεται στην υποστασιοκρατική φύση ανεξάρτητα υπαρχόντων οντοτήτων· στηρίζεται, κατ’ επέκταση, στη δυνατότητα αντιστοίχισης εξατομικευμένων αντικειμένων προς τις υποτιθέμενα εγγενείς καταστάσεις και ιδιότητές τους, οι οποίες εκλαμβάνονται ως προσδιοριστικές της ταυτότητας των αντικειμένων. Το σύνολο αυτών των συνθηκών παράγει την εικόνα ενός κόσμου στατικού / παθητικού, αφού αυτός φέρει προ-καθορισμένη δομή, μηχανιστικώς ελεγχόμενη, η οποία αναμένεται να ανακαλυφθεί και, εν τέλει, να αναπαρασταθεί, στο ιδανικό όριο, όπως ‘πραγματικά είναι’.
Σε αντιδιαστολή προς την κλασική φυσική, η κβαντική μηχανική, υπό το πρίσμα οποιουδήποτε προς το παρόν ερμηνευτικού της πλαισίου, δηλώνει απερίφραστα ότι ο υλικός κόσμος δεν συνίσταται από ένα σύνολο διακριτών, εξατομικευμένων οντοτήτων συνδεόμενων εξωτερικά μεταξύ τους μόνο μέσω χωρικών και χρονικών σχέσεων. Η κβαντική μηχανική αποτελεί την κατεξοχήν επιστημονική θεωρία  λογικώς συνεπή, μαθηματικώς διατυπωμένη και εμπειρικώς επικυρωμένη , η οποία ενσωματώνει ως βασικό της χαρακτηριστικό ότι το ‘όλο’ δεν είναι πλήρως αναγόμενο ή ισοδύναμο προς το άθροισμα των ‘μερών’ του, συμπεριλαμβανομένων των μεταξύ τους φυσικών αλληλεπιδράσεων και χωροχρονικών σχέσεων. Είναι αξιοσημείωτο ότι κάθε σύνθετο κβαντικώς συζευγμένο σύστημα διακρίνεται από ιδιότητες οι οποίες, υπό μία σαφώς καθορισμένη έννοια, ενώ χαρακτηρίζουν το όλο σύστημα, δεν είναι ούτε αναγώγιμες προς, ούτε επιγενόμενες των τοπικών ιδιοτήτων των μερών του. Συνεπώς, η αντίληψη περί μίας μεταφυσικής του ζεύγους υπόσταση-κατηγόρημα, ως φιλοσοφικού εργαλείου ανάλυσης, διαρρηγνύεται στο πεδίο της μικροφυσικής.
Είναι δυνατόν να υποστηριχθεί, κατά τρόπο αυστηρό, ότι λόγω της ουσιώδους μη-διαχωρίσιμης δομής της κβαντικής μηχανικής και της συνακόλουθης πλαισιοκρατικής περιγραφής της φυσικής πραγματικότητας, η αντικειμενικότητα δεν φέρει ως αποκλειστικό της τόπο το αντικείμενο. Υπό την οπτική της κβαντικής θεωρίας, η αντικειμενικότητα δεν συνιστά απλώς προϊόν σύγκρισης ή αντιπαράθεσης με ένα δεδομένο αντικείμενο, κατά το κλασικό πρότυπο. Διότι, δεν είναι δυνατόν να προϋποθέτουμε πλέον ότι η αντικειμενικότητα της επιστημονικής γνώσης στηρίζεται στην υποστασιοκρατική φύση εξατομικευμένων, αυτοτελών αντικειμένων. Ούτε η αντικειμενικότητα της γνώσης επιτυγχάνεται μέσω του εξοβελισμού ή της πλήρους απαλοιφής του γνωρίζοντος υποκειμένου. Αντιθέτως, η ορθολογική δράση του υποκειμένου συνιστά αναγκαία συνθήκη ως προς την επιστημονική αντικειμενοποίηση της φυσικής πραγματικότητας. Καθώς, κατά τη διερεύνηση του μικροφυσικού στοιχείου, απομακρυνόμαστε ολοκληρωτικά από το πεδίο της άμεσης εποπτείας, η αντικειμενική γνώση ούτε άμεση είναι, ούτε ενορατική· πηγή της δεν αποτελεί η αισθητηριακή εμπειρία ούτε η καθαρή διάνοια. Η επιστημονικώς αντικειμενική γνώση είναι κατεξοχήν κριτική, αναστοχαστική γνώση· αναστοχαστική επί των μεθόδων επίτευξής της. Έτσι, η αντικειμενικότητα της γνώσης εσωτερικεύεται στη σύγχρονη φυσική επιστήμη μέσω ενός διαρκούς διαλόγου θεωρίας – πειράματος, αποσκοπώντας στη συνύφανση της μαθηματικώς συγκροτημένης θεωρίας με την πειραματικώς συγκροτημένη εμπειρία."